Postmodernism — Science — Philosophy

The fundamental questions to be addressed are these: What is the impact of "postmodernism" on the relationship between philosophy and science? What are the possible consequences of the postmodernist whirlwind on the status of philosophy in contemporary culture? And, does postmodernism add new questions to the gnawing issue over the degree, if any, to which a philosopher is a scientist? It would seem that the relationship between science and postmodern philosophy is a radically new one, not only because the place of philosophy in culture is changing, but because the place of science in culture is undergoing a radical transformation as well. Looking back over the relationship between science and philosophy—this being one possible point of departure—one can describe the evolution of philosophy in terms of the evolution of its relationship with science (to be more specific, through arithmetic, geometry, astronomy and music). In the Middle Ages, philosophy could not do without the seven artes liberales (grammar, rhetorics and logic, in addition to the others above). It was only as late as the nineteenth century that philosophy actually took a position in opposition to science. According to the German idealists—Kant, then later, somewhat modified, Hegel—philosophy was to transcend both religion and science, becoming a sort of "superscience" with a final and unique account of the ultimate nature of reality as its aim. German Romanticism had elevated philosophy over science for the very first time. It was not to be science (or religion) but philosophy alone that could give the secular intellectual his conZasadniczym pytaniem, jakie stawia Marek Kwiek — wykładowca filozofii na Uniwersytecie Adama Mickiewicza — jest to, „w jaki sposób prąd umysłowy zwany postmodernizmem wpływa na wzajemne relacje pomiędzy filozofią a nauką?" Zdaniem Kwieka, pojawieniu się filozofii postmodernistycznej towarzyszyła radykalna transformacja wzajemnych stosunków filozofii i nauk przyrodniczych. W przeszłości, począwszy od starożytności, przez średniowiecze, aż do XIX wieku, więzi filozofii z nauką były silne. Były to więzi, które w istocie uzależniały filozofię od „nauk pozytywnych". Możliwość ich wzajemnej opozycji pojawiła się dopiero w ubiegłym stuleciu głównie za sprawą niemieckich idealistów, w których przekonaniu filozofia powinna wykraczać zarówno poza naukę, jak poza religię, i stawiać sobie za cel poznanie całościowej i ostatecznej natury rzeczywistości. Romantycy pierwsi przedłożyli filozofię ponad naukę sprowadzając „szkiełko i oko" do podrzędnej roli w poznaniu natury egzystencji. Z drugiej strony zapoczątkowana przez Comte'a tradycja pozytywistyczna aspirowała do osiągnięcia całkowicie przeciwnego celu — wykazania poznawczej nieprzydatności filozofii jako domeny metafizyki. W rezultacie, sama filozofia utraciła swą jedność: rozpadła się na dwa nurty — jeden grawitujący ku poznawczemu modelowi nauki, drugi ku literaturze. Postmodernistyczny zwrot w filozofii, manifestujący się w pracach takich myślicieli, jak Michel Foucault, Jacques Derrida czy Richard Rorty, zdecydowanie uprzywilejowuje literaturę i kwestionuje status nauki jako dominującej metody poznania. Pełna hegemonia jakiegokolwiek modelu filozofii byłaby dla jej przyszłości fatalna — stwierdza Kwiek. Witalność może filozofii zapewnić wielość głosów — konkurujących między sobą, lecz wzajemnie darzących się respektem. Tylko wówczas filozoficzna refleksja może uniknąć groźby kulturowej sterylności, narzuconej apodyktycznie przez naukę, jak również bezsilnej wrażliwości i zwątpienia płynących z literatury.